Ağır engelli çocuğu olan Annelerin erken emeklilik hakları

Ayşe SARI, Sosyal Hizmet Uzmanı, Ankara

Daha Anlaşılır Olması İçin Soru-Cevap Şeklinde Düzenlenmiştir.

Giriş: Kadın çalışana verilen erken emeklilik hakkı sadece çocuk adına verilmektedir. Babalara erken emeklilik hakkı henüz söz konusu değildir.

Engelli çocuğu olan kadın çalışana erken emeklilik hakkı için 5510 SAYILI Yasanın 28. Maddesine göre; çocuğun “başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede ağır engelli” olması gerekir.

20 Şubat 2019 günü engelli sağlık kurul raporlarında bireyin ağır ya da hafif engelli olduğunun belirtilmesi gerektiğini belirten Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırılması ve Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik yürürlükten kaldırılmıştır. Bu Yönetmeliğe göre alınmış raporlar, süreli ise süresi içinde, sürekli ise ömür boyu geçerlidir.

20 Şubat 2019 tarihinde “Erişkinler İçin Engellilik Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik” ve 18 yaş altındaki çocuklar için “Çocuklar İçin Özel Gereksinim Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik” (ÇÖZGER) yürürlüğe girmiştir.  Her iki Yönetmelikten “ağır engellilik” ifadesi kaldırılmıştır.

Erişkinler yani 18 yaşını dolduran bireyler için ağır engelliliğin karşılığı Yönetmelikte de ifade edildiği gibi “tam bağımlı” ifadesidir.

18 yaş altındaki çocukların eski Yönetmeliğe göre alınmış engelli sağlık kurul raporları ömür boyu geçerlidir. Rapor değiştirecek ya da yeni rapor alacak çocuklar ÇÖZGER’e göre değerlendirilir. ÇÖZGER’e göre çocukların özel gereksinimlerine bakılır. Yönetmelik eklerinde, hakların kullanımında göz önüne alınacak tablo yayınlanmıştır. Bu tabloya göre ağır engelliğin karşılığı olan ifadeler şunlardır:

5. Kategori: Çok ileri düzeyde özel gereksinim var: %70-79 (Ağır engelli olduğu kabul edilir)

6. Kategori: Belirgin düzeyde özel gereksinim var (BÖGV): %80-89 (Ağır engelli olduğu kabul edilir)

7. Kategori: Özel Koşul Gereksinimi var (ÖKGV): %90-99 (Ağır engelli olduğu kabul edilir)

Yukarıdaki açıklamalar doğrultusunda, çocuğun durumu SGK Sağlık Kurulunca incelenir ve karara bağlanır.

SORU: Engelli çocuğu olan annelere verilen erken emeklilik hakkının dayandığı yasa hangisidir?

CEVAP: Bakıma muhtaç çocuğu olan annelere erken emeklilik hakkı 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun “Yaşlılık sigortasından sağlanan haklar ve yararlanma şartları” başlıklı 28. Maddesi ile sağlanmıştır. Dilekçelerinizde yazacağınız hali şu şekildedir: 5510 sayılı Yasa 28. Madde (Ek fıkra: 17.4.2008-5754/16 md.): Emeklilik veya yaşlılık aylığı bağlanması talebinde bulunan kadın sigortalılardan başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede ağır engelli çocuğu bulunanların, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra geçen prim ödeme gün sayılarının dörtte biri, prim ödeme gün sayıları toplamına eklenir ve eklenen bu süreler emeklilik yaş hadlerinden de indirilir.

5510 Sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği 1 Ekim 2008 sonrası prim ödeme gün sayılarının veya çalışılan sürenin dörtte biri, prim ödeme gün sayıları toplamına eklenir ve eklenen bu süreler emeklilik yaş hadlerinden de indirilir. Bu süre için önemli olan engelli çocuğun bakıma muhtaçlık halinin başladığı tarih ile sona erdiği tarih arasında geçen sürelerin ve bu süre içinde çocuğun yaşadığının tespitidir.

1 Ekim 2008 öncesi bakıma muhtaç çocuğu olup çalışanların bu tarihten önceki süreleri erken emeklilik için değerlendirilmez.

SORU: Kanunda yer alan malul ifadesi halen geçerli midir?

CEVAP: Yasada geçen “Başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malul çocuğu bulunan’’ ifadesindeki “malul’’ ifadesi “ağır engelli’’ olarak değiştirilmiştir (6552 sayılı Kanun 41. Madde, 2014 Eylül)

SORU: Kanunda geçen ‘’bakıma muhtaç’’ ibaresi neyi ifade eder?

CEVAP: 18 Nisan 2014 tarihli Genel Sağlık Sigortası Tescil, Prim ve Müstehaklık İşlemleri Yönetmeliğine göre tıbben başkasının bakımına muhtaç kişiler: Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırılması ve Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik kapsamında, yetkilendirilmiş özürlü sağlık kurulu raporu vermeye yetkili sağlık kuruluşlarınca, ağır özürlü olduğu özürlü sağlık kurulu raporu ile belgelendirilen kişileri, ifade etmektedir. Buna göre; engelli sağlık kurul raporunda ağır engelli ibaresi olanlar bakıma muhtaç değerlendirilirler.

20 Şubat 2019 tarihinden sonra alınan engelli sağlık kurul raporlarında “ağır engellilik” ifadesi olmayacağından, ağır engellilik yerine yukarıda açıklaması yapılan ifadeler aranır. Yürürlüğe giren her iki Yönetmelikte “Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırılması ve Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmeliğe yapılan atıfların, bu Yönetmeliklere yapıldığı” belirtilmiştir.

SORU: Annelere verilen bu haktan hangi çalışanlar yararlanır?

CEVAP: Başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede ağır engelli çocuğu bulunan annelerin yararlandığı bu haktan; Bağ-Kur, SSK, Emekli Sandığı, Tarım İşçileri ve İsteğe Bağlı Sigortalı olan anneler yararlanır.

SORU: Başvuru yapılırken, çocuk için yeniden rapor istenir mi?

CEVAP: Engelli sağlık raporu vermeye yetkili bir hastaneden alınmış ve süresi içinde geçerli olması şartı ile başvuruda yeniden rapor istenmez. 17 Eylül 2015 tarihli SGK’ nın Genelgesine (2015/23 sayılı) göre sizden yeni rapor istenmeyecek, mevcut raporla (raporunuz süre yönünden geçerli ise) başvurunuz işleme alınacaktır.

SORU: 1986 yılında işe girdim. Kızım 1990 yılında doğdu. Erken emeklilik hakkından yararlanmak için başvursam, kaç yıl kazanımım olur?

CEVAP: 5510 sayılı Kanun, 1 Ekim 2008 tarihinde yürürlüğe girmiş, annelere erken emeklilik hükümleri de bu tarihten itibaren geçerlidir. Dolayısıyla, işe giriş tarihinize ve kızınızın doğum tarihine bakılmaksızın, 1 Ekim 2008 sonrası olan çalışmalarınız dikkate alınacaktır. Buna göre SGK Sağlık Kurulu tarafından kızının “tıbben başka birinin bakımına muhtaç derecede ağır engelli’’ olarak kabulü halinde; 1 Ekim 2008 sonrası çalışılan süre göz önüne alındığında bu tarih sonrası çalışılan sürelerin dörtte biri kadar süre çalışılan süreye ilave edilir ve bu süre emekliliğe kalan süreden düşürülür.

SORU: Kızım 2007 doğumludur. Erken emeklilik için müracaatım kabul oldu. Ancak ben 2008-2010 yılları arasında çalışmadım. Bu 2 yıllık çalışmadığım süre için hak kaybım olur mu?

CEVAP: Bu 2 yıllık süre, emekliliğiniz için değerlendirilmeyecektir. Erken emeklilik hakkının kullanımı kadın çalışanın çalıştığı süreler için geçerlidir. İşten ayrılanlar ya da prim ödemeyi bırakanlar bu tarihten itibaren erken emeklilik hakkından yararlanamazlar. İşe başlayıp prim ödemeye başlayanlar, bu tarihinden itibaren tekrar erken emeklilik hakkından yararlanmaya başlarlar. Yeniden çalışılmaya başlandığında, engelli çocuğun durumunda bir değişiklik yok ise hak devam eder.

SORU: Erken emeklilik hakkından babaların yararlanma durumu var mıdır? Otizmli çocuğu olan babalara erken emeklilik hakkı var diye duymuştuk. Bu doğru mudur?

CEVAP: Erken emeklilik hakkından bakıma muhtaç çocuğu olan babalar yararlanamaz. Erken emeklilik hakkı sadece bakıma muhtaç çocuk için kullanılır. Bakıma muhtaç eş, anne, baba, kardeş için kullanılamaz. Otizmli çocuk babalarına 5 yıl erken emeklilik 2013 Otizm Eylem Planında yer almıştır. Otizm Eylem Planı, TBMM tarafından Aralık 2017’ de kabul edilmiş, ilgili STK’ lar çalışmaya başlamışlardır. Babaların erken emeklilikten yararlanması için yasal düzenleme gerekmektedir.

SORU: Evlatlık aldığım çocuğumun ağır engelli raporu var. Erken emeklilik hakkından yararlanabilir miyim?

CEVAP: Evlatlık alınan çocuk hakkında bakıma muhtaç derecede ağır engelli kararı verildi ise; çocuğun evlatlık alındığı tarihten itibaren olmak şartı ile anne, erken emeklilik hakkından yararlanır.

SORU: Ağır engelli çocuğum için erken emeklilik müracaatım 2 yıl önce kabul edildi. Çocuğumun yenilenen sağlık raporunda hem engel oranı düşmüş hem de hafif engelli olarak değerlendirilmiştir. Bu durumda erken emeklilik hakkımı kaybeder miyim?

CEVAP: Çocuğunuzun ağır engelli olarak yaşadığı süre boyunca siz erken emeklilik hakkından yararlanırsınız. Yeni aldığınız raporun tarihi itibarı ile SGK ya bildirmeniz halinde bu hak sona erer. Bildirmezseniz eğer; SGK yeni raporu kendi sisteminde görmediği sürece hakkınız devam eder. Bildirim sorumluluğu size aittir.

SORU: Erken emeklilik hakkı aldığım oğlumu geçen ay bakım evine vermek zorunda kaldım. Bu durumda erken emeklilik hakkım devam eder mi?

CEVAP: Engelli çocuğunu yatılı kuruma verenler çocuğunu yatılı kuruma teslim ettikleri tarihten itibaren erken emeklilik hakkından yararlanamazlar. Erken emeklilik hakkından yararlanan anneler, engelli çocuğunun geçici ya da kalıcı olarak bakım evinde kalacağını SGK ya bildirmek zorundadırlar. Çocuğun bakım evine verildiği tarih itibarı ile erken emeklilik hakkından yararlanma sona erer. Bu durum, yararlanılmış yani kazanılmış süreleri kaybettirmez. Çocuklarını bakım evinden çıkartıp yanlarına tekrar aldıklarında durumu SGK ya bildirdikleri takdirde erken emeklilik hakkından yararlanmaya o tarihten itibaren başlarlar.

SORU: Erken emeklilik hakkından yararlandığım kızım çalışmaya başladı. Bu durumda erken emeklilikten yararlanma sürem biter mi?

CEVAP: Bugün bakıma muhtaç derecede ağır engelli olanlar da istihdam edilmektedirler. Çalışan çocuğun bakımı devam edeceğinden anne, erken emeklilik hakkından yararlanmaya devam eder.

SORU: Çocuğum özel eğitim alıyor. Aynı zamanda evde bakım maaşı alıyorum. Erken emeklilik hakkından yararlanabilir miyim?

CEVAP: Çocuğun özel eğitim alması annenin erken emeklilik hakkından yararlanmasına engel değildir. Evde bakım maaşı alınıyor olması da erken emeklilik hakkından yararlanmaya engel olmayacaktır.

SORU: İki engelli çocuğum var. Bu durumda her iki çocuğum için erken emeklilik hakkından yararlanabilir miyim?

CEVAP: Birden fazla engelli çocuğu olanlar; her çocuk için SGK ya müracaat etmelidir. SGK her çocuğun bakıma muhtaçlığının tespitini yapar. Ancak sadece biri üzerinden erken emeklilik hakkından yararlanılır. SGK nın her bir çocuk için işlem yapmasının nedeni; erken emeklilik hakkından yararlanılan çocuğun bakıma muhtaçlığının ortadan kalkması halinde bu hakkın diğer çocuk üzerinden (şartları sağlarsa) devamının mümkün olabileceğidir.

SORU: Eşimden boşandım ve erken emeklilik hakkından yararlanıyorum. Çocuğumun velayetini almadım. Bu durumda erken emeklilik hakkım devam eder?

CEVAP: Anne baba boşandığında eğer velayet anne üzerinde kalırsa çalışan anne erken emeklilik hakkından yararlanmaya devam eder. Ancak velayet babada kalırsa annenin yararlandığı erken emeklilik süresi mahkeme kararının çıktığı gün sona erer. O tarihe kadar geçen süreler için anne erken emeklilik hakkından yararlanmış olur.

SORU: Oğlum 18 yaşını doldurduğunda vasiliğini almıştım. Vasilik kararı alınmış olması erken emekliliğimi sağlar mı?

CEVAP: Hayır sağlamaz. Vasilik kararı, SGK’nın kararı ile ilgili değildir. SGK, çocuğun vasilik kararı olup olmadığını sorgulamaz. Mahkemin vasi kararı almasında göz önüne aldıkları ile SGK’nın çocuğu değerlendirdiği kriterler farklıdır. SGK’nın değerlendirme kriterleri, Maluliyet Tespit İşlemleri Yönetmeliğinin Ek-1 Hastalık Listesinde yer alır.

SORU: 2009 doğumlu oğlum %99 ağır engelli (SP) idi. Oğlumu 2015 yılında kaybettim. Yaşadığı süre içinde erken emeklilik için başvuru yapmamıştım. Erken emeklilik hakkımı alabilir miyim?

CEVAP: Evet. Çocuğunuzun yaşadığı süreler için erken emeklilik hakkını talep edebilirsiniz. Bakıma muhtaç çocuğun vefatı halinde erken emeklilik hakkından yararlanma süresi sona erer. Vefat tarihine dek SGK ya erken emeklilik hakkı için müracaat etmemiş olanlar bu tarihten sonra da SGK ya müracaat ederek çocuğunun yaşadığı süre içinde bakıma muhtaç olduğu süreler için erken emeklilik hakkından yararlanmayı talep edebilirler.

SORU: Erken emeklilik hakkından yararlandığım oğlum, 18 yaşını doldurdu ve SGK oğlumu benim üzerimden sağlık yardımını kesti. Bu durumda ne yapmalıyım?

CEVAP: Erken emeklilik için başvurusu kabul edilmiş annenin engelli çocuğu erkek ise 18 yaşını doldurduğunda sağlık yardımı kesilmeden devam eder. Eğer kesildi ise, erken emeklilik hakkından yararlandığınıza dair SGK’ nın bildirim yazısını ve engelli raporunu tekrar SGK ya vererek, maluliyet tespiti isteyebilir, çocuğunuzun yeniden üzerinize alınmasını sağlayabilirsiniz. Annenin erken emeklilik müracaatı nedeniyle engelli çocuğa ait bilgiler yani engelli çocuğun bakıma muhtaç olduğu SGK kayıtlarında yer almaktadır.

SORU: % 90 ağır engelli çocuğum 1999 doğumlu. Henüz erken emeklilik başvurusu yapmadım. Müracaat zamanı önemli midir ve başvuruyu nasıl yaparım?

CEVAP: Erken emeklilik için müracaat; çalışırken ya da emeklilik işlemleri sırasında yapılabilir. Ancak en iyisi mümkün olan en kısa zamanda bu işlemi yaptırmaktır. Müracaat için kadın çalışan çalıştığı kuruma dilekçe ile başvuru yapabilir. Kurum, çalışanın “çalışma belgelerini” dilekçeye ilave ederek SGK’ya gönderir. Kadın çalışan, isterse çalışma belgelerini kurumundan ya da e-devlet sayfasından alarak; doğrudan SGK’ya başvurabilir. İsteğe bağlı sigortalı olanlar SGK’ya doğrudan başvuru yapacaklardır.

SORU: Erken emeklilik için müracaat ettiğimde engelli sağlık raporunun aslını istediler. Elimde bir tane asıl raporu olduğunu söylememe rağmen fotokopiyi işleme almadılar. Bu durumda ne yapabilirim?

CEVAP: 17 Eylül 2015 tarihli SGK’ nın Genelgesine (2015/23 sayılı) göre; söz konusu çocukların maluliyet işlemleri ile ilgili müracaatlarda Kurumca yetkilendirilmiş sağlık hizmet sunucularınca düzenlenmiş sağlık kurulu raporunun aslı veya raporu düzenleyen hastane yetkilisince Başhekimlik mührü ve ıslak imza ile aslı gibidir şeklinde onaylanmış fotokopisi değerlendirilmek üzere Kurum sağlık kuruluna gönderilecektir. Bu durumda engelli raporu aldığınız hastaneden “aslı gibidir’’ onaylı fotokopiyi kullanabilirsiniz. Başvuruyu alan yetkili memur, rapor aslı için ısrar ederse yukarıdaki genelgeyi hatırlatınız. 20 Şubat 2019 tarihinden sonra alınmış olan engelli sağlık kurul raporları kişisel e-nabız sistemine kayır edilmektedir. Sistemden, raporların çıktısı alınabilir.

SORU: Erken emeklilik müracaatım SGK tarafından kabul edilmedi. Karara itiraz hakkım var mıdır ve itiraz süresi ne kadardır?

CEVAP: SGK Sağlık Kurulunca verilen kararlara itiraz edilebilir. Bu itirazlar Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunda değerlendirilir. Daha önceden 6 ay ile sınırlandırılan itiraz süresi artık süre şartı aranmaksızın istendiği zaman yapılabilir.

SORU: Erken emeklilik müracaatı için engelli sağlık raporunun 3. Basamak üniversite hastanesinden alınma şartı var mıdır?

CEVAP: Engelli sağlık raporu Devlet Hastanesinden alınmış olsa dahi SGK tarafından işleme alınmak zorundadır (2015/23 sayılı Genelge). Rapor alınan hastanenin engelli sağlık kurulu raporu vermeye yetkili olması yeterlidir.

SORU: 30 yıl üzerinden emekli olacağım. Çocuğumdan dolayı 2 yıllık süre çalıştığım süreye ilave edilecek. Bu durumda, emeklilik ikramiyesini 32 yıl üzerinden alabilmem mümkün olacak mı?

CEVAP: Bu zamana dek emekli olmuş olanlardan da teyit edildiği üzere 32 yıl üzerinden işlem yapılacaktır.

SORU:20 yıllık röntgen teknisyeniyim. Çocuğum için 2 yıllık süre, çalıştığım süreye ilave edildi. Bu durumda ilave edilen 2 yıl için de yıpranma payı alabilecek miyim?

CEVAP: Hayır, yıpranma payı hesabında aktif çalışılan süre dikkate alınacak, ilave edilen süreler yıpranma payının hesabında dikkate alınmayacaktır.

SORU: Röntgen teknisyeni olarak yıpranma payı hakkım var. Çocuğum ağır engelli olduğundan erken emeklilik hakkından yararlanmak istediğimde, kurumum bana “her ikisini birlikte hak edemezsiniz, birinden birini seçmek zorundasınız” dedi. Bu durumda ne yapabilirim?

CEVAP: Yıpranma payı ve erken emeklilik hakkı, Kanunun farklı maddelerinde verilen haklardır. Dolayısıyla birinden birini seçmek zorunda değilsiniz. Her iki hakkı kullanabileceksiniz. Eğer kurum size bu yönde bir karara varmanızı söylerse, itiraz ediniz ve erken emeklilik talep dilekçenizi işleme koymalarını, kararın kurum tarafından değil SGK tarafından verilmesi gerektiğini belirtin. Mümkün ise kurumunuzdan bu kararı yazılı olarak vermelerini isteyiniz. Bu yazı ile ister CİMER’e, ister doğrudan SGK’ya başvuru yaparak, görüş isteyiniz ve her iki hakkı kullanmayı talep ediniz. Olumsuz yanıt alırsanız Kamu Denetçiliği Kurumuna başvuru yapabilirsiniz.

Dilekçe Örneği

SOSYAL GÜVENLİK KURUMU İL MÜDÜRLÜĞÜ’NE ..........(bulunduğunuz il)

Kurumunuza bağlı sigortalılık kaydım ………sigorta sicil numarası ile ……… yılından bu yana devam etmektedir. Bakmakla yükümlü olduğum kızım-oğlum %.... oranında engelli olup sürekli bakıma muhtaç durumdadır. Bu durum …… Hastanesi ……. tarihli Engelli Sağlık Kurulu raporu ile tespit edilmiştir.

5510 sayılı Yasanın 28.madde (Ek fıkra: 17.4.2008-5754/16 md.) “emeklilik veya yaşlılık aylığı bağlanması talebinde bulunan kadın sigortalılardan başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede ağır engelli çocuğu bulunanların, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra geçen prim ödeme gün sayılarının dörtte biri, prim ödeme gün sayıları toplamına eklenir ve eklenen bu süreler emeklilik yaş hadlerinden de indirilir.” hükmü yer almaktadır.

Emeklilik ile ilgili hesaplamalarım yapılırken 5510 sayılı Yasanın 28. maddesinin ilgili Ek Fıkrasının uygulanarak yasanın yürürlüğe girmesinden sonra (01.10.2008) geçen prim ödeme günlerimin ¼ oranında prim ödeme günlerime eklenmesi ve eklenen bu sürelerin emeklilik yaş haddimden indirilmesi için gereğinin yapılmasını arz ederim.                     (imza-tarih)

Ad Soyadı:

TC No:

Ev Adresi:

İş Adresi:

Telefon:

Ek 1: Engelli Sağlık Kurul Raporu

Ek 2: Kimlik fotokopileri (başvuran ve çocuk)

Kaynaklar:

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu

Çocuklar İçin Özel Gereksinim Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik

Erişkinler İçin Engellilik Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik

Maluliyet Tespit İşlemleri Yönetmeliği

Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırılması ve Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik

Sosyal Güvenlik Kurumu Genelgesi, 17 Eylül 2015 (2015/23 sayılı)

Bu bilgiler, 21. 07. 2019 tarihi dikkate alınarak günceldir. Bu tarih sonrası değişiklikler için kaynak olarak yazılan mevzuatı incelemenizi öneririm

Derleyen: Sosyal Hizmet Uzmanı Ayşe SARI

Sağlık Hizmetleri Sendikası (SAHİMSEN) Engelliler Komisyon Başkanı

Sivil Memurlar Sendikası (SİMESEN) Genel Merkez Engellilik Mevzuat Danışmanı

Engelli Çocuk Hakları Ağır (EÇHA) Üyesi

Türkiye Engelsiz Yaşam ve Sosyal Hizmet Vakfı (TEYVAK) Yönetim Kurul Üyesi

Engelliler Konfederasyon Danışmanı

Mobbing İle Mücadele Derneği Engellilik Genel Koordinatörü

Gören Kalpler Eğitim Derneği Yönetim Kurul Üyesi

Gülhane Eğitim ve Araştırma Hastanesi Engelli Danışma ve Koordinasyon Birim Sorumlusu

Sorularınız için: [email protected]